Engeland 2

Oude Bomen vanuit Zutphen bekeken

De oudste bomen van Groot Brittannië zijn waarschijnlijk de geweldig dikke Taxusbomen die vooral veel op kerkhoven staan. Volgens sommige onderzoekers zouden deze van voor onze jaartelling stammen en dus ouder zijn dan de er blijkbaar later bijgebouwde kerken.

Bij oude kerkjes in Groot Brittannië staan bijna overal Taxusbomen (Taxus baccata) op de kerkhoven. Velen daarvan zijn enorm dik en volgens overlevering èn onderzoek oeroud (Er zijn inmiddels zo'n 800 oude en dikke taxussen geregistreerd). Zo ook bij het "All-Saints" - kerkje van Ulcombe, een klein dorp vlak ten zuiden van Leeds Castle en goed met een bezoek daaraan te combineren. Hier staan vier oude taxussen, waarvan twee er in omvang, uitstraling en gezondheid duidelijk uitspringen. Bij het toegangspad naar de kerk staat dit fraaie exemplaar, met een omvang van 823 cm.

De tweede en dikste Taxus van Ulcombe staat vlak naast de kerktoren. Met een omtrek van 10 m behoort hij tot de dikste en waarschijnlijk oudste exemplaren van het land. Op de steen ernaast staat een tekstje: "Deze Taxusboom dateert volgens onderzoek van vóór de geboorte van Christus".

De Taxus is een mysterieuze boom, die al vele eeuwen een speciale rol vervult op begraafplaatsen. Bij de Kelten en de Germanen speelde de Taxus een magische of sacrale rol. Hij werd geassocieerd met dood en rouw, maar ook met onsterfelijkheid en eeuwigheid.
Het volgende stuk vertaalde ik uit het Engels van een uitstekende website over Naaldbomen, de Gymnosperm Database:

De taxus is een goed voorbeeld van een boomsoort waar een hoge leeftijd aan wordt toegeschreven zonder dat daar harde bewijzen voor zijn. De oudste taxussen zijn allen hol en hebben dus hun kernhout verloren door houtrot. Het zijn meestal geïsoleerde individuen, groeiend op plaatsen die als heilig zijn beschouwd sinds vóór-Christelijke tijden. Dus is leeftijdsbepaling op basis van jaarringtelling ondoenlijk dan wel onmogelijk. Enkele onderzoekers hebben getracht leeftijden te schatten op basis van extrapolatie van waargenomen groeisnelheden, een zeer dubieuze methode gezien het feit dat wanneer jaarringgegevens beschikbaar zijn, deze vaak laten zien dat geëxtrapoleerde leeftijdsschatting leiden tot schromelijke overdrijvingen. Daarnaast blijken taxussen zeer verschillende groeipatronen te volgen: sommige exemplaren zijn de afgelopen eeuw(-en) gelijkmatig in dikte gegroeid met een snelheid van ongeveer een cm per jaar, bij andere lijkt de groei al eeuwen te hebben stilgestaan of zijn ogenschijnlijk zelfs gekrompen. Oudere metingen lijken bovendien vaak onbetrouwbaar. Desalniettemin lijkt het waarschijnlijk dat vele van de dikste Taxusbomen, te vinden bij oudere Christelijke kerken in Groot Brittannië, in feite werden geplant gedurende de vóór-christelijke periode door Keltische groepen die de Taxus als heilig beschouwden. Het is daarom aannemelijk dat er Taxusbomen van 2000 of meer jaar voorkomen op de Britse eilanden.

De Taxusbomen van Ulcombe worden, aldus vertelden mij dorpsbewoners en is op een locaal gemaakte website te lezen, door een niet nader genoemde onderzoeker geschat op respectievelijk 1400 en 2400 jaar. Persoonlijk neig ik naar minder hoge leeftijdsschattingen in de orde van 600 tot 1500 of maximaal 2000 jaar.
Ik hoop dat verder onderzoek naar de Taxus meer informatie over leeftijd en geschiedenis van deze boeiende boomsoort zal opleveren. Zie voor meer informatie en foto's ook de website van het Britse Treeregister.

De mooiste taxus die ik tot nu toe zag is wel het exemplaar bij de kerk van Tandridge, een dorpje in Surrey, enkele kilometers ten zuiden van de M 25 (afslag 6) ten zuiden van Londen. Het is een meerstammig exemplaar met een omtrek van 10,56 m op het smalste punt iets boven de bodem, maar bestaat waarschijnlijk wel uit één genetisch individu. Prachtig is de vormenrijkdom van de vertakkingen en de bast en de kleurenrijkdom van de schors. Over de leeftijd van deze taxus is al veel gespeculeerd: Alan Meredith meende dat hij 2500 jaar is. Aangezien de stamomtrek in de 20e eeuw met 80 cm is toegenomen, vermoed ik dat 1000 tot 1200 jaar dichter bij de waarheid zal komen. In tegenstelling tot de hieronder staande taxus van Crowhurst, ziet het exemplaar in Tandridge er nog zeer gezond en relatief jeugdig uit.

De taxus van Tandridge is hoog voor de soort: maar liefst 17 meter. De kroon is ook heel groot en dreigt het kerkje bijna te verzwelgen. Links ertegenaan staan enkele jongere soortgenoten. De torenhoge boom linksachter is een krachtige mammoetboom langs de weg buiten het kerkhof.

Enkele kilometers ten zuiden van Tandridge is een andere taxus te vinden bij de kerk van Crowhurst. Dit exemplaar is al evenzeer een bezoek waard. Hij heeft een uitstraling van uiterste eerbiedwaardigheid. Een volkomen holle stam vol gaten en builen. De boom wordt ondersteund door stutwerken. De taxus van Crowhurst wordt beschouwd als één de oudste van Groot Brittannië. De afgelopen eeuw is de omtrek (ongeveer 10 meter) nauwelijks meer toegenomen, wat aangeeft dat de boom in een late levensfase is beland maar natuurlijk nog niet veel zegt over de groei tijdens de voorgaande eeuwen.

Dit beeld is misschien al meerdere eeuwen weinig veranderd. Hoewel de stam bijna een ruïne kan worden genoemd, is de kroon nog vol en gezond ogend.

In de holle stam kan een behoorlijke groep mensen staan. Van binnen is de boom misschien nog boeiender dan van buiten, door de vele grillige vormen en kleuren. Hier een verrassend silhouet.