De Linde - The Lime-tree

Linde van Speck, Mecklenburg-Vorpommern, Duitsland

The Lime is a very common tree in Europe, one of the most planted trees in villages and along roads, especially in Holland, Germany , France and several Central European countries. It is less common in forests, while the wood is not of commercial value and because it needs rather fertile soil. In Europe and most of all Germany there are many age-old Limes in vilage-centres, often near the church or in the centre of the village-square. From Mideaval times they had a symbolic function for the Christian community as a holy tree and were often dedicated to the Virgin Mary. Several of these Limes are thought to be 600 or more years old and some even 1000. The exact age of trees like the above Lime of Speck, Germany, with its 31 feet girthed trunk is hard to tell, being hollow all over. In North Western Europe there are two native species: the Small-leaf Lime ( Tilia cordata) and the Broadleaf Lime ( Tilia platyphyllos ). Nowadays most Limes however are hybrids of these two, called the Common Lime ( T. x europea).

De Linde is een sterk met de mens verbonden boom, zowel in Nederland als in een groot deel van Europa. In ons land zijn er twee inheemse soorten en hun hybride, de Winterlinde of Kleinbladige Linde, (Tilia cordata), de Zomerlinde of Grootbladige Linde, (Tilia patyphyllos) en de in de natuur spontaan voorkomende kruising tussen Zomer- en Winterlinde, de Hollandse Linde, (Tilia x europea, ook Tilia vulgaris genoemd). In Zuidoost Europa komt daarnaast nog de Zilverlinde (Tilia tomentosa) voor.
Als wilde soort had de meer winterharde Winterlinde een meer noord-oostelijke verspreiding, de Zomerlinde een meer zuidwestelijke. In Nederland kwam de Winterlinde van oorsprong waarschijnlijk meer voor. Beide soorten hebben een voorkeur voor humeuze, tamelijk voedselrijke grond zoals in rivier- en beekdalen en op de Zuid-Limburgse lössgronden. Deze bodems werden het eerst ontgonnen ten behoeve van de akkerbouw.  Ook zijn veel bodems gedegradeerd door strooiselroof, overbeweiding, etc. en daardoor minder geschikt geworden voor linden, ook als daar later weer bos groeide. 
Bovendien werden linden door de mens al vanaf 2000 jaar voor Chr. teruggedrongen ten gunste van eik en beuk, omdat zij niet rendabel zijn voor houtproduktie en evenmin eetbare vruchten leveren. Linden waren wel belangrijk vanwege de honing, touw, veevoer, houtsnijwerk en houtskool.
De Linde is sindsdien meer een dorps- en laanboom dan een bosboom. Het is merkwaardig genoeg vooral de hybride Hollandse Linde, die zeer veel door de mens is aangeplant. Dit is te verklaren doordat boomkwekers in westelijk Holland vanaf de 16e eeuw klonen van de Hollandse Linde zijn gaan selecteren voor verkoop en  export. 
De Linde is vooral door de Christelijke cultuur gekoesterd als heilige boom, dikwijls gewijd aan Maria. Waar de eik symbool staat voor het stoere en mannelijke, wordt de linde van oudsher als vrouwelijk en lieflijk gezien. Onder de linde werd in de Middeleeuwen recht gesproken, getrouwd en zij zou beschermen tegen hekserij. Linden zijn daarom veel aangeplant op dorpspleinen, op boerenerven en in lanen. Met name in Brabant en Gelderland zijn nog vrij veel oude dorpslinden te vinden, evenals in Duitsland en Tsjechië. 

Linden kunnen een hoge leeftijd bereiken. In tegenstelling met eiken komt dit niet door de duurzaamheid van het hout: integendeel, dit is vrij zacht en rot gemakkelijk, zodat oudere linden vrijwel altijd hol worden. Ze bezitten echter een groot herstellingsvermogen na beschadigingen. Ze vormen veel worteluitlopers aan de stamvoet, die na beschadiging of omvallen van de hoofdstam kunnen uitgroeien tot nieuwe bomen. Binnen holtes in de stam kunnen linden zgn. adventiefwortels vormen, die van bovenin de stam naar beneden de grond ingroeien en zich ontwikkelen tot nieuwe stammen. Dit is bijvoorbeeld goed te zien bij de Linde van Sambeek.
Op de grond hangende takken van linden kunnen wortelen en uitlopen tot nieuwe bomen.  Linden kunnen zeer goed tegen beschadigingen als snoeien of knotten en vormen steeds opnieuw nieuwe uitlopers.  Ze laten zich bovendien gewillig leiden langs aangebrachte raamwerken. 
Lindes worden dan ook al eeuwenlang geknot, gesnoeid (soms in speciale vormen, bijvoorbeeld etages), geleid langs een raamwerk of als hakhout gebruikt.

Leaf, flowers and fruit of the Broadleaf Lime. Source: Flora Danica.

Blad , bloesem en vruchten van de Zomerlinde. Bron: Flora Danica.

De leeftijden die aan Linden worden toegeschreven zijn echter niet altijd reëel: de eerder genoomde Linde van Sambeek, aan de Maas in Noord-Brabant, heeft een stamomvang van 7.7 meter, wordt  vaak duizend jaar oud genoemd en gaat door voor de oudste boom van ons land. Deskundigen, waaronder Bert Maes (zie Literatuur 15), schatten de leeftijd van deze linde echter op 350 á 500 jaar. 

Vele linden in Duitsland, Frankrijk en Tsjechië zijn nog veel dikker en vermoedelijk ouder: de hierboven afgebeelde Linde van Speck in Mecklenburg is 9.5 m in omvang en waarschijnlijk 500 á 600 jaar, terwijl meerdere exemplaren 10 tot 15 meter omtrek halen en een leeftijd van 800 tot 1000 en meer jaar wordt toegeschreven. Omdat linden na zo'n tweehonderd jaar vrijwel altijd hol worden is dit moeilijk na te gaan. Bovendien vormen Lindes vaak secundaire stammen en adventief wortels als compensatie voor weggerotte oudere stamdelen en breekt vaak tijdens een storm de kroon af, waarna de stam nieuwe uitlopers vormt. De boom verjongt zich dus zodanig dat van het oorspronkelijke individue weinig meer over is. Wel zijn er dikwijls oude bronnen waarin dergelijke linden worden beschreven, maar niet steeds is zeker dat een vroeger exemplaar niet is vervangen door een nieuwe linde.

Linde van Heede, Duitsland

The Lime of Heede, Germany, is probably the biggest-girthed standing Lime of Germany as well of Europe. See Germany 2.

De Linde van Heede is momenteel de dikste Linde van Duitsland met haar omtrek van 17.3 meter op 1.3 meter hoogte gemeten. De Engelsen hanteren bij het meten van boomdiktes het volgende criterium: meten op 5 voet (1.5 m) hoogte of op het smalste gedeelte van de stam daar beneden. Bij de Heeder Linde is dat 15 meter, maar zelfs dan is dit de dikste boom met een gezonde stam van het land.
Minstens drie Linden in Duitsland zijn wel naaste concurrenten: de Linde van Polchow, Mecklenburg-Vorpommeren, heeft een uit drie enorme fragmenten bestaande stam die gezamenlijk 13.5 à 14 m halen, de Ortslinde in Reinborn nabij Frankfurt am Main (14.2 m), is minstens zo gefragmenteerd en de Tassilolinde in Wessobrunn, Beieren, haalt 13.2 m. Van de Lindes van Kasberg, Upstedt en Ried (Wolframslinde) is de stam al dusdanig afgetakeld dat de omtrek, die eerder ook rond de 13 à 14 m lag, is afgenomen of nauwelijks meer kan worden gemeten. De leeftijd van al dergelijke linden wordt op ongeveer 1000 jaar geschat.
De Heeder Linde wordt al in kronieken over de bouw van de aldaar gebouwde burcht Schärpenburg uit 1467 en wederom over de vernietiging daarvan in 1673 genoemd als een indrukwekkende oude boom. Ook is de linde sinds 1850 nabij de bodem ruim twee meter in omtrek gegroeid. Een leeftijd van 900 á 1000 jaar is daarom heel wel mogelijk ! Zie ook de Linde van Upstedt.

Enkele bijzondere Lindes in Nederland 

Doorklikfoto

Naam en/of locatie

Stamomtrek

Hoogte

Kroon-
breedte

Plantjaar

Leeftijd


Linde van Sambeek

773 cm

23 m

20 m ±1500-1650 ± 350 - 500j


Linde van Warken,
buurtschap 
bij Warnsveld
740 cm 18 m  

±1600-1650

± 350 - 400 j


Linde van Oosterhuizen,
nabij Apeldoorn
604 cm 24 m   ±1705 ± 300 j

Lodewijkslinde 
bij Kasteel Vorden

545 cm

± 10 m

 

±1650-1750

250 - 350 j

Linde op De Hof, Almen

435 cm

24 m

24 m

± 1850

± 158 j


Knotlindes van Empe

430 cm

± 4 m   1830-1840 165-180 j

Lindes 
in de Wilperwaarden
± 400 cm ± 20 m    

± 1860

 
± 150 j
Linde bij Wilp ± 350 cm ± 22 m   ± 1860 ± 150 j
Lindes op de oude Begraafplaats 
in Zutphen

380 cm

29 m

 

1832

176 j

Oude Duitse Lindes

Doorklikfoto

Naam en/of locatie

Stamomtrek

Hoogte

Kroon-
breedte

Plantjaar

Leeftijd

Linde van Heede

 

15 - 17.3 m

26 m

35 m 1000-1200 800-1000j

Linde van Upstedt

 
± 11.6 m
(stamdelen weggerot)
11 m   ± 850 ? 1150 j ?

Linde van Königslutter

 
11.6 m 27 m 31 m ± 1130 ± 875 j

Schwedenlinde van Brielow

 
11.2 m 22 m 30 m ± 1500 ± 500 j

Linde van Speck

 

9.5 m  17 m 17 m 1400-1500 ±500-600j

Linde van Polchow

 

13.8 m 20 m 21 m 1000-1400 ±600-1000j

Linde van Schmorsdorf

 
10.5 m 24 m    

± 1500

 
± 500 j
Linde van Linn
in
Zwitserland
10.6 m 18 m 18 m 1200-1400 600 - 800 j
Oude Lindes in Tsjechie

Doorklikfoto

Naam en/of locatie

Stamomtrek

Hoogte

Kroon-
breedte

Plantjaar

Leeftijd

Linde van Pastvini 12.3 m 22 m     ± 400 j ?
Linde van Teleci 11.2 m 21 m 17 m   ± 600-700j
Linde van Sudslavicka 11.5 m 24 m 18 m   ± 600 j

Home Nederlandse Versie---Duitsland 2--Duitsland 4 - Lindes--Links---Germany 2---Home English Version