De Kroezeboom op de Fleringer Es, Twente

Eén der oudste en bekendste bomen van ons land is de Kroezeboom op de Fleringer Es, iets ten zuiden van Tubbergen in Twente. Kroezeboom (soms ook als kroeseboom geschreven) betekent kruisboom: een boom die een grens of kruispunt aangeeft. Op meerdere plaatsen in Nederland werd deze naam gebruikt voor eiken, bijvoorbeeld in Ruurlo en Vorden maar ook bij de Lage Vuurse. Dergelijke bomen konden verschillende functies hebben: als rechtsplaats, heilige plaats of grensmarkering. Op de gemeenschappelijke essen in oostelijk Nederland werden vaak stenen of bomen gebruikt als markeringspunt van waaruit de akkers verdeeld konden worden. Op de es van de Marke bij Fleringen zal de Kroezeboom met dat doel zijn aangeplant, waarschijnlijk tussen 1500 en 1600, als 'loakboom' of markeboom.

De leeftijd van de Kroezeboom, een Zomereik, wordt vaak geschat op meer dan 500 jaar, getallen van 700 tot 1000 jaar worden ook frequent genoemd. Fleringen is erg oud: dit kerkdorp van Tubbergen wordt al in 933 genoemd als Fletharrote, wat 'ontgonnen moerassig land' zou betekenen. Dat wil echter niet zeggen dat de Kroezeboom ook uit die periode stamt. Deze holle eik met de fikse stamomvang van 725 cm zal waarschijnlijker uit de 16e eeuw dateren en tussen de 400 en de 500 jaar oud zijn. Daarmee is het wel één van de oudste eiken en bomen van ons land. 

Een Kroezeboom schijnt een teken van gerechtigheid te zijn geweest voor de gemeenschap met een belangrijke symbolische waarde. Volgens informatie verstrekt door het Meertens Instituut (auteur: Jeroen van de Ven) stond hier in de 16e en 17e eeuw een veldkapelletje, een 'hilligen huesken'. Onbekend is welke heilige hier werd vereerd. Hoewel het kapelletje in de loop van de 17e eeuw schijnt te zijn afgebroken, bleef het Katholieke kerkvolk in deze periode van de Reformatie (1632 - 1732) hier naar toe trekken, om er in het geheim eucharistievieringen te houden. Met name een rondtrekkende priester, Henricus Smithuis, scheen katholieke bijeenkomsten bij de Kroezeboom te hebben gehouden. De wagen waarop hij met een altaar naar de Kroezeboom werd vervoerd, diende als preekstoel. Rond 1730 schijnt aan de bijeenkomsten van de katholieken bij de Kroezeboom een einde te zijn gekomen.

In de twintigste eeuw herleefde de religieuze cultus rond de Kroezeboom. Op 15 juli 1909 werd er een mis opgedragen ter gelegenheid van het eeuwfeest van de teruggave van de St. Pancratiuskerk in Tubbergen. In 1916 werd de locatie eigendom van de St. Pancratiusparochie van Tubbergen. In 1909 is er weer een kapel gebouwd, een kleine neogotische H. Hartkapel, met daarin achter een hek een H. Hartbeeld. Hier een krantenbericht met foto van een bedevaart uit de periode kort na de eerste wereldoorlog. 

Een in 1935 verstuurde ansichtkaart met de kleine neogotische H.Hartkapel, die tussen 1909 en 1944 naast de boom heeft gestaan. In 1944 werd deze kapel vervangen door een nieuwe, open houten kapel met vakwerk-muren. Sinds 1970 worden bij de Kroezeboom regelmatig bijeenkomsten gehouden door Katholieken en de vredesbeweging. Op bovenstaande foto en meer nog op de enige jaren oudere krantenfoto erboven is te zien dat de Kroezeboom toen een veel bredere kroon en een aan de buitenzijde vrij gave stam bezat. Dit zijn aanwijzingen dat de eik niet zo extreem oud is als wel wordt beweerd.  


                                                                    foto: Jouck Iedema

De Kroezeboom is meermalen flink onder handen genomen door boomverzorgers. Deze hebben de holle stam verder uitgekrabd en er diverse ankers en kabels in aangebracht.  De twee winterfoto's zijn gemaakt op 31 december 2006. De boom maakt ondanks de zeer holle stam een vitale indruk: de kroon is dicht vertakt, vol knoppen en de grond lag bezaaid met eikels. 

Oorspronkelijk werd de es van Fleringen vooral als bouwland gebruikt. Recent wordt de Kroezeboom voornamelijk door weiland omgeven. 

Zie voor meer detail-informatie de website van het Meertens Instituut: http://www.meertens.knaw.nl/bol/detail.php?typ=kern&id=769

Home NL Versie----------Eik-----------Home English Version