Hoge bomen

De tot november 2005 waarschijnlijk hoogste beuken van Nederland: de tot ongeveer 45 m hoge beuken in de oprijlaan van Middachten, Veluwezoom. Gekapt in de week van 7 tot 11 november 2005. 

 
Hoge bomen in Nederland.

Nederland staat niet bekend om zijn hoge bomen. Hiervoor zijn meerdere redenen te bedenken:
1. Nederland is een klein land.
2. Een groot deel van Nederland ligt dicht bij de kust en is open en winderig, het ontbreekt dus op veel
    plaatsen aan voldoende beschutting voor bomen om maximale hoogtes te bereiken.
3. In grote delen van Nederland is de bodem tamelijk slap en de grondwaterstand hoog. Beide factoren
    maken dat bomen relatief makkelijk omwaaien: op een voldoende stevige en diepe bodem kan een boom
    zich beter verankeren.
4. Er zijn in Nederland relatief weinig oudere bossen op vruchtbare bodems. De grotere bossen op de Veluwe
    groeien op relatief voedselarme grond, waar minder grote hoogtes kunnen worden bereikt. 
    Bomen bereiken in bossen meestal grotere hoogtes dan in solitaire stand, omdat ze hier door de concurrentie
    om licht worden gedwongen om de hoogte in te groeien. 
5. Voor verschillende loofboomsoorten lijken met name in het noorden van ons land de relatief koele zomers
    een beperkende factor bij de hoogtegroei te zijn. 
6. Diverse coniferensoorten afkomstig uit de westelijke VS hebben voor optimale groei een zeer hoge neerslag en vaak beperkte vorst nodig. In Schotland en Wales, met veel hogere neerslag, worden ze dan ook flink hoger dan in Nederland.    

Toch zijn er in Nederland wel degelijk forse bomen te vinden, die ook qua hoogte de vergelijking met omringende landen aardig kunnen doorstaan. Vaak worden bomen vanaf 15 m al 'hoog' genoemd. Van werkelijk hoge bomen kan in Nederlands verband echter pas worden gesproken bij 25 m en hoger. Dergelijke hoge bomen zijn vooral te vinden in landgoederen en buitenplaatsen. Deze zijn vaak op vrij vruchtbare locaties aangelegd en hier hebben bomen de gelegenheid gekregen om volledig uit te groeien. Ook in oudere stadsparken groeien soms echt hoge bomen, bijvoorbeeld in het Singelplantsoen in Utrecht. 

Tabel 1. Lijst van de hoogste Bomen in Nederland en Europa

Gegevens van met laserapparatuur of door klimmen met loodlijn gemeten bomen in blauw weergegeven. 
Gegevens van met onbekende of minder betrouwbare methoden gemeten bomen zijn zwart weergegeven. 
Gegevens van inmiddels verdwenen bomen zijn in rood weergegeven. 

Overzicht van hoge bomen in Nederland.

De Bomenstichting heeft een overzicht van maximale hoogtes in hun register van monumentale bomen. Bij het samenstellen van dit register is de Bomenstichting echter afhankelijk geweest van vele tientallen personen. Het is mij bij het controleren van verschillende bomen duidelijk geworden, dat er soms grote fouten worden gemaakt bij het bepalen van de hoogte van bomen. Zo stond van de grote plataan van Dieren vermeld dat deze 41 m hoog is. Daarmee zou het de hoogste plataan van Nederland zijn en tot voor kort volgens de Bomenvraagbaak van de Bomenstichting zelfs de hoogste boom van ons land.  Bij zorgvuldige controle van de hoogte van deze plataan met behulp van een Nikon laser ranger blijkt deze echter slechts 31 m hoog te zijn! 

Boomhoogtes precies meten is lastig. Gebleken is dat schattingen op het oog vaak tot forse fouten leiden, met name bij zeer hoge bomen en bij bomen met een brede kroon. In de VS worden de meest betrouwbare metingen nu met behulp van  laserapparatuur gedaan, met als alternatief erin klimmen en een loodlijn neerlaten. Redelijke tot goede resultaten zijn te bereiken met een hypsometer of clinometer, met zoals de Suunto clinometer en de Digitale Hypsometer Forestor Vertex; hierbij is wel van belang dat men de ware top van de boom bepaalt en de afstand tot een punt loodrecht onder die top. 

Daarnaast bevat het register voornamelijk gegevens van monumentale bomen, veelal solitairen. Bomen in bossen zijn veel minder vaak geregistreerd, behalve als ze eruit springen in leeftijd of omvang. Daardoor staan veel hoge bomen in bossen en bosjes niet in het register. 
Bij mijn overzicht heb ik voornamelijk gegevens gebruikt van Leo Goudzwaard, Nardo Kaandorp, Joris Hellevoort en mijzelf, verkregen door metingen met laserapparatuur en betrouwbare gegevens uit o.a. bosbouwtijdschriften en onderzoeksrapporten.  

Van alle boomsoorten bereiken de Douglasspar en de beuk in Nederland waarschijnlijk de grootste hoogte. Van beide soorten zijn exemplaren van meer dan 42 meter hoogte gemeten. 

De hoogste bomen van Nederland zijn douglassparren (Pseudotsuga menziesii) in het park bij Paleis Het Loo in Apeldoorn. Deze knapen zijn geplant in 1870. Volgens gegevens in het boek Monumentale Bomen in Nederland (Literatuur 8) zouden ze tot 52 m hoog zijn. 

Leo Goudzwaard en ik hebben sinds 2006 ijverig gemeten in het park, aanvankelijk met een Suunto clinometer en een Vertex hypsometer. Sinds september 2009 met de betrouwbaarder en makkelijker te hanteren Nikon Forestry 550 laser ranger. Ten slotte hebben Jeroen Snaaier en Leo Goudzwaard deze boom ook gemeten door klimmen met een loodlijn en een meetstok. 

De hoogste Douglasspar bij Het Loo en tevens de hoogste boom van Nederland blijkt 49.75 meter hoog!  In enkele bosjes en lanen tussen de paardestallen en het Paleis staan tientallen exemplaren van meer dan 40 m, waaronder een behoorlijk aantal van tussen de 45 en 48 m hoogte. 

Elders op en rond de Veluwe staan meer hoge Douglassparren: 
In het hoge beukenbos van Sonsbeek, Arnhem, staat een Douglas van 44 m, in het Speulderbos, vak 19 H, één van 41.8 m.
Daar douglassparren  na zo'n 400 jaar in hun stamland, noord-west VS, tot 90 á 100 m hoog kunnen worden, is het interessant hoe ver ze hier zullen reiken. In het regenrijke Schotland en Wales hebben douglassparren na 100 tot 140 jaar al 60 tot 64 m bereikt en zijn daarmee de hoogste bomen van Groot-Brittannië.

De nummer twee in hoogte, de beuk, Fagus sylvatica, is de hoogste loofboom en hoogste inheemse boomsoort in Nederland.  
Bijna overal in het land zijn beuken te vinden van 25 meter, maar op goede bodems in beschutte situaties weten beuken na 150 jaar meestal zo'n 35 m te bereiken. 
Op toplocaties, meestal oude landgoederen op vruchtbare bodems, staan hier en daar beuken van 150 - 230 jaar en 35 tot ruim 40 m hoogte. Voorbeelden zijn het landgoed Gooilust bij 's Gravenland, Amelisweerd bij Utrecht en Mariënwaardt bij Beesd aan de Linge, waar de bosonderzoeker Henk Koop rond 1982 beuken van 42 m heeft gemeten. De dode toppen van de hoogste exemplaren reiken nu tot 40,5 m. 
In Amelisweerd heb ik beuken tot 40,5 m hoogte gemeten. Enkele jaren gelden heeft boswachter Edwin van Keulen omgewaaide exemplaren gemeten van 47,3 en 42,6 m lengte. Dergelijk hoge exemplaren lijken er nu niet meer te staan. 

Een bekend hoge beukengebied is de Veluwezoom tussen Arnhem en Dieren. De combinatie van uitstekende lössbodems met een goede watervoorziening en voldoende beschutting stimuleren beuken (en ook andere boomsoorten) hier tot optimale groei. Met name in het Sonsbeekpark en Bronbeek in Arnhem, bij De Steeg, Ellecom en in de Hof te Dieren staan beuken van ruim 40 m. 

De hoogste beuken van ons land stonden wellicht in de deels uit 1776 stammende oprijlaan van Kasteel Middachten in De Steeg, de Nieuwe Allee genaamd.
Zelf heb ik hier rond 1985 een omgehakt exemplaar van 42 m lengte gemeten, in 2005 één van 44,25 m. 
In december 2004 heeft Leo Goudzwaard hier metingen gedaan met een Digitale Hypsometer Forestor Vertex. 
Meerdere beuken in de Nieuwe Allee bleken 44 m en hoger, het hoogste exemplaar bleek zelfs 48.5 m te zijn. Zie zijn website Bomenkennis.  
De boswachter van Middachten heeft deze beuk ook gemeten met een clinometer. Hij kwam tot 46 m. 
De oudste beuken uit deze laan zijn helaas gekapt tussen 7 en 11 november 2005. Op het verlengde van de laan richting de stuwwal, staan nog 2 beuken van 43 m. In een bosje en een laantje nabij het Kasteel staan meerdere exemplaren van 40 tot 42 m. 
Op een informatiebord bij de er loodrecht opstaande Middachter Allee staat dat deze eertijds zo beroemde laan, die aan het eind van WO-2 werd gekapt, beuken bevatte tot 47 m hoogte. 
In de nabije Hof te Dieren heb ik exemplaren gemeten tot 43.2 m hoogte. 
Ook het hoogste exemplaar dat ik tot dusverre heb gemeten in het Sonsbeekpark in Arnhem is 42.6 m hoog. 

Ook de snel groeiende reuzenzilversparren (Abies grandis) bereiken flinke hoogtes:  in het Pinutum op landgoed Schovenhorst bij Putten en bij Oranje Nassau's Oord in Renkum staan exemplaren van 42 m hoogte, op het landgoed Bruggelen bij Beekbergen één van 40,5 m.  

Van de mammoetboom (Sequoiadendron giganteum) staat een exemplaar op het landgoed Spelderholt bij Beekbergen / Apeldoorn van 41.5 m, gemeten met laser. In het arboretum bij Putten is het hoogste exemplaar 40,5 m, enkele exemplaren in Rhederoord bereiken 39.5 m. Deze soort kan nog een stuk hoger worden maar wordt nogal eens getroffen door de bliksem, waardoor de top afsterft. Toch is het mogelijk dat er over enkele decennia mammoetbomen van 50 m zijn te vinden in ons land. 

Ander uitheemse naaldboomsoorten kunnen hier waarschijnlijk ook hoogtes van 35 tot meer dan 40 m bereiken. In productiebossen krijgen ze daartoe zelden de kans, ze worden kaprijp geacht lang voordat ze volledig uitgegroeid zijn. In arboreta en op landgoederen is meer kans op oudere en echt hoge exemplaren: op Het Loo staat een fijnspar (Picea abies) van 42.0 m (Leo Goudzwaard en JPh, 2009). 

Europese lariks (Larix decidua) in Sonsbeek, Arnhem, bereiken tot 40 m. 
In het park bij jachtslot het Oude Loo staan enkele reuzenlevensbomen (Thuja plicata) met een hoogte tot 39,8 m. Op Het Loo staat ook een weymouthden (Pinus strobus) van 38 m.  

In de open, vlakke en winderige streken in het westen van Nederland zijn, sinds de iep door de iepenziekte in aantal sterk is afgenomen,  alleen de snel groeiende hybride Canadese populieren  (Populus x canadensis of Populus x euramericana) in solitair of laanverband in staat om een flinke hoogte te bereiken: veelal zijn ze op 30 jarige leeftijd zo'n 25 - 30, na 40 jaar vaak 35 m hoog. Er zijn inmiddels zeer veel verschillende populierenklonen bekend, die verschillen vertonen in groeisnelheid en maximaal bereikbare hoogte. Volgens de door onderzoekers, boomkwekers en bosbouwers gehanteerde groeicurves kunnen verschillende klonen onder optimale omstandigheden een maximum hoogte bereiken van 40 tot 50 m. 
De hoogste werkelijk aanwezige populieren zullen op wat meer beschutte plaatsen in het binnenland staan. Er zijn er veel van 35 tot 39 m te vinden, maar exemplaren daarboven zijn schaars.  
Een hoge Canadese populier van 38.5 m staat in Amsterdam, aan de Van Eeghenlaan aan de rand van het Vondelpark.  
Hoge populieren van 40 tot 41,7 m staan in de landgoederen Marienwaert bij Beesd, Amelisweerd bij Utrecht, Verwolde bij Laren, Gelderland, in een laan in Wageningen en bij de Kastelen de Haer en Eijsden, Zuid Limburg. 
De laatste decennia zijn er veel bossen en bosjes aangeplant in het westen van ons land, waaronder vrij veel populierenbosjes. Naarmate deze ouder worden, zal het aantal echt hoge populieren ook toenemen.  

Van de grauwe abeel, (Populus x canescens), zijn in het Savelsbos bij Maastricht in 2009 enkele exemplaren gemeten van 39.1 m.

De hier wel inheemse gewone es heeft de fraaie Latijnse naam Fraxinus excelsior , de boven anderen uitstekende boom. Nederland is niet rijk bedeeld met essen die deze naam waar maken: de es stelt hoge eisen aan de bodem, die voedselrijk, bij voorkeur kalkhoudend en vochtig dient te zijn. Veel volwassen essen zijn er in ons land niet te vinden. De meeste exemplaren staan in het rivierengebied en langs sloten in polders, maar het betreft voornamelijk jonge en matig gegroeide exemplaren. 
Toch zijn hier en daar essen te vinden die hun naam eer aan doen. Het hoogst gevonden exemplaar van 39.5 m staat op landgoed Oostbroek, De Bilt, vlak naast het huis. 
Een tweede hoge es, 39.0 m hoog, staat in het landgoed Avegoor bij Ellecom langs een beekje in vochtig bos op kleigrond.  
Ook in Rhijnestein bij Cothen, Amelisweerd, Marienwaerdt, landgoed Enghuizen bij Hummelo en de buitenplaats Wulperhorst bij Bunnik staan hoge essen. 

Andere inheemse boomsoorten reiken meestal minder hoog. De linde (Tilia spec.) bereikt in onze buurlanden mogelijk hoogtes tot 46 m. 
De hoogste door ons gemeten linde in Nederland is een Hollandse linde in Zuid Limburg van 36.8 m. Anders dan de beuk is de linde hier weinig in bosverband aan te treffen, waar de meeste kans bestaat op zeer hoge bomen. Voor optimale groei stelt de linde bovendien hogere eisen aan de bodem. Solitair groeiende linden zullen meestal niet boven de 30 meter reiken, laanlinden tot 35 m. Mogelijk zijn er wel enkele hogere linden te vinden op landgoederen in of nabij bos. 

De iep (Ulmus spec.) kan eveneens 35 á 40 meter bereiken, maar in Nederland en vermoedelijk heel Europa zijn door de Iepziekte nauwelijks meer zulke exemplaren te vinden. 
In het bos van Amelisweerd bij Utrecht staan enkele bergiepen (Ulmus glabra) met een hoogte tot 35 m, de hoogste iepen van ons land.   
In Amsterdam zijn gelukkig nog duizenden goed beschermde iepen, waaronder forse exemplaren: één van de hoogste is een fraaie Hollandse iep (U. x hollandica 'Belgica') van 34.2 m op de binnenplaats van de Oudemanhuispoort. 
De stad Utrecht kent nog een fraai iepenbestand: in het Zocherplantsoen langs de Stadssingel bijvoorbeeld zijn meerdere indrukwekkende Hollandse iepen (geplant in de periode 1830 -1860) te vinden met een hoogte tot 32 m (meting Leo Goudzwaard, 2006). Van de "monumentaaliep" (Ulmus minor 'Sarniensis') is het hoogste exemplaar in Utrecht 34.6 m. De hoogste fladderiepen (Ulmus laevis) zijn te vinden in en nabij Valkenburg, Zuid Limburg: tot 32.2 m. 

De zomereik (Quercus robur) is in Nederland wel veel in bosverband te vinden. Hij groeit langzamer dan de beuk en wil vaak minder graag de hoogte in. Meer dan bij andere soorten is zijn hoogtegroei afhankelijk van de mate van beslotenheid van de groeiplaats. Op beschutte plaatsen in bosverband op de goede bodems, zoals in bovengenoemde landgoederen en langs de Veluwezoom, bereiken eiken na 150 - 200 jaar een hoogte van 30 tot 35 m. Het aantal exemplaren dat boven de 35 m komt is in Nederland niet groot.

Op twee locaties heb ik zomereiken met een hoogte van 40 m gemeten. 
A. In de Hof te Dieren, gemeente Rheden, staat een zeer hoge zomereik, met een hoogte van 41.8 m. Dit en enkele andere hoge exemplaren, zijn door omringende beuken de hoogte in gedwongen. Aan omgehakte exemplaren in dit bos is te zien dat ze rond 1800 zijn aangeplant. 
B  In het landgoed Amelisweerd bij Utrecht heb ik een zomereik gemeten van 40.0 m en een tweede exemplaar van 38 m. 
In het Paleispark van Het Loo staan in het bos ten noorden van het Paleis en in het park bij jachtslot het Oude Loo enkele meer dan 200 jaar oude zomereiken met een hoogte tot 37.8 m.  
Andere locaties met hoge eiken: 
Rhijnestein bij Cothen (Utrecht):  38 m
Angerenstein, Arnhem:              37.8 m
Kasteel Middachten, Rheden:    37.2 m.  
Kasteel Zijpendaal, Arnhem:      37 m.
Kasteel De Velhorst, Lochem:    36 m
Mariënwaard (Beesd, Betuwe):    36 m.  

Van de hier inheemse maar schaarse wintereik (Q. petraea) is een groepje in Sonsbeek, Arnhem te vinden met hoogtes tot 33.5 m, enkele exemplaren van 32 - 33 m staan bij Het Loo in Apeldoorn.   

Van de hier sinds de 19e eeuw veel aangeplante Amerikaanse eik (Q. rubra) heb ik een exemplaar gevonden met een hoogte van 39.6 m in het hoge beukenbos van Sonsbeek in Arnhem. Exemplaren van meer dan 32 meter hoogte zijn weinig te vinden in Nederland, waarschijnlijk omdat de omstandigheden meestal niet optimaal zijn voor de soort. De eveneens niet inheemse moseik, moeraseik en Hongaarse eik hebben in Nederland tot dusverre hoogten van respectievelijk 34, 33.4 en 32.6 m bereikt. 

Esdoorns (zowel de bijna inheemse gewone en noordse esdoorn als de Amerikaanse zilveresdoorn) en paardenkastanjes zijn in Nederland algemeen aangeplant in de bebouwde kom. Met name de snel groeiende zilveresdoorns bereiken vaak hoogtes van ruim 30 m. Gewone esdoorns in bosverband op vruchtbare bodems blijken flink hoog te worden: in Bronbeek, Arnhem, staat een exemplaar bij een bron van 37 m hoogte, in Marienwaerdt (Beesd) tot 35 m.  Paardenkastanjes van meer dan 25 m hoogte zijn vrij schaars; de hoogste exemplaren zijn gevonden in landgoederen op rivierklei, met name Wulperhorst (Zeist) en Marienwaerdt staat een flinke groep oude exemplaren in het hoge bos, met maxima tot 36 m. 

Onder de exoten kan de uit Noord-Amerika afkomstige tulpenboom (Liriodendron tulipifera) een grote hoogte bereiken: op diverse locaties zijn exemplaren te vinden van 35 - 38 m.  

Onder de niet inheemse loofbomen in Nederland behalen ook platanen een flinke hoogte: de grootste hoogte die we tot nu toe vonden is 39 m voor een exemplaar in het Stadspark van Maastricht. Het reusachtige exemplaar bij Kasteel Laag Keppel nabij Doesburg bereikt 37 meter. De vele grote exemplaren in steden, dorpen en landgoederen hebben vaak hoogtes van 30 tot 35 m. 

Hoge bomen in Europa.

In het uiterste zuidoosten van Europa, in de Kaukasus,evenals in Turkije, komt de Nordmannspar Abies nordmanniana voor. Dit is waarschijnlijk de hoogste inheemse boom van geheel Europa: Alan Mitchell (1996) geeft als grootste hoogte 68.6 m. Op de website Gymnosperm database worden in 1998 per e-mail gestuurde gegevens van Vladimir Dinets vermeld: een exemplaar bij de Mzymta River, in het Caucasus Nationaal Reservaat, Rusland zou 78 m hoog zijn, met een diameter van 360 cm. In recent mailcontact bleek de hoogte te zijn geschat op basis van de schaduwlengte. De diameter bleek nabij de bodem te zijn. Op borsthoogte schat Dinets de diameter achteraf op 1,5 à 2 m.  Zie:  http://www.conifers.org/pi/ab/nordmanniana.htm

De hoogste inheemse bomen van Noordwest en Midden Europa zijn de zilverspar ( Abies alba ) en de fijnspar  (Picea abies). Beide soorten bereiken in bergbossen in Frankrijk, Duitsland en Tsjechië regelmatig hoogtes van 45 tot 50 m; uitzonderlijke exemplaren zijn in diverse landen gemeten van 54 tot 60 m, enkele exemplaren zelfs tot 65 m. Een betrouwbare meting van een zilverspar in het Mionsi bos in Tsjechië kwam tot 60.5 m. (Podle I. Michal: Nejvetsi známé stromy Evropy, Ziva 1993, zie http://stromy.cea.cz/jedle/).
Ook op de Balkan zijn van beide soorten exemplaren van boven de 60 m vermeld.
Een recente reis naar vier Balkanlanden leverde de volgende maximum hoogtes op: 
Slovenië - Ribnica nad Pohorju                      - fijnspar     - 62.26 m (klimmen met meetlint).
Montenegro - Biogradska Gora                      - fijnspar     - 59.0 m (laser) 
                                                                  - zilverspar  - 53.6 m (laser)
                                             
Bosnië - Hercegovina - Perucica bosreservaat - fijnspar     - 57.4 m (laser)
                                                                  - zilverspar  - 54.0 m (laser)

Op het officiëel bij Europa behorende Canarische eiland Tenerife staan enkele reusachtige exemplaren van de Canarische den, Pinus canariensis. Het grootste exemplaar wordt vermeld met een hoogte van 60 m en een stamomtrek van 832 cm. 

Es
In het buitenland komen meer hoge essen voor dan in ons land: in Wipfelsfurt, een 160 jarig bos op kalkrijke en vochtige bodem langs de Donau bij Kelheim, Beieren, Duitsland, zijn recent metingen met een Nikon 550A laser gedaan door Kouta R.: hij mat meerdere exemplaren van 45 tot 48 meter; daarmee behoren deze essen tot de hoogste loofbomen van Noordwest en Midden-Europa.  

Zeer fraaie en hoge essen staan ook in het stadspark Brühl bij Quedlinburg aan de noord-oostzijde van de Harz, eveneens in Duitsland. 

In het oerwoud van Bialowieza, Polen, zijn essen in 2011 met laserapparatuur gemeten tot 44.4 m door Tomasz Niechoda.
Uit België worden enkele essen van 45 m gemeld. 
 
Beuk
Voor zover mij bekend zijn de hoogste betrouwbaar gemeten beuken in Europa te vinden in het Zoniënwoud nabij Brussel in België. Recent is daar in het bosreservaat Kersselaerspleyn een beuk gemeten door klimmen met een meetlint en een meetstok: de hoogte bedroeg 45.65 m. Met laserapparatuur zijn hier meerdere andere beuken gemeten van 45 tot 45.5 m. Oudere metingen tot 52 m konden niet worden bevestigd,  het lijkt erop dat in het hele bos de grens ligt bij 45 tot 46 m.   

In Duitsland, in Mecklenburg Vorpommeren, werden voor het bosreservaat Heilige Hallen beuken van 48 à 50 meter gemeld. Bij metingen in mei 2010 met twee laser-clinometers konden Kouta R. en ik echter slechts exemplaren tot 43 m hoog vinden. 
In het Kirnitzschtal, in het Nationaal park Sächsischer Schweiz, heeft Kouta R. in juli 2010 met laserapparatuur een beuk van 44.2 m gemeten. 

Onderstaande metingen zijn meestal met clinometers en hypsometers gemeten die met een tangentiale meetmethodiek werken. Deze is niet erg betrouwbaar gebleken. 
In Beieren, in het bos Kleinengelein in het Steigerwald bij Rauhenebrach zijn 300 jarige beuken gemeten van 48 m. 
De Zutphense boomverzorger Nicolaas Bessels is in Blankenburg nabij de Harz in een beuk geklommen en heeft met behulp van een loodlijn een hoogte gemeten van 49 m. 
Ook van Frankrijk worden van de beuk maximum hoogtes van 49 m vermeld, terwijl uit Bosnië en Roemenië getallen tot 51 en zelfs 54 m zijn genoemd (mondelinge informatie via Jeroen Pater). Deze laatste metingen zijn niet geverifieerd. Een op een Zwitserse bosonderzoek website genoemde hoogte van 55 m voor een beuk in Zwitserland acht ik niet betrouwbaar.
Uit oerwoudreservaten in Tsjechië en Slowakije worden maximale hoogtes gemeld van 49 meter. 

Wintereik
Deze soort groeit op dezelfde locaties vaak beter dan de zomereik. De hoogste in de literatuur vermelde eiken in Europa zijn dan ook wintereiken. 
Voor Frankrijk worden de grootste hoogtes vermeld voor wintereiken in enkele in de late 17e eeuw aangeplante bossen: 
Forêt de Berce: bij een wetenschappelijk onderzoek naar de groei van wintereik in het reservaat Futaie des Clos zijn 81 dominante bomen gemeten: de gemiddelde hoogte was 45.2 m. Meetmethode is niet vermeld. 
Een andere bron vermeldt een hoogste eik van 50 m en verder exemplaren van 47 en 45 meter. 
Dit voorjaar mat ik met laser hoogtes van 48.4 m, 47.4 m en 46.6 m. 
Forêt de Tronçais: 43.4 m en 43.0 m (JPh, laser).

In  Duitsland staan in de Spessart, in het bosreservaat Eichhal op de Rohrberg, 400 jarige wintereiken van ruim 40 m, waaronder een exemplaar van 44 m.
In het bij de es bovengenoemde 160 jaar oude bos Wipfelsfurt langs de Donau bij Kelheim nabij Regensburg, Duitsland, heeft Kouta R. in april 2011 met laser een grootste hoogte gemeten van 44.6 m.

Zomereik
In de omringende landen zijn zomereiken van ruim 40 meter te vinden. Het gaat vaak om eiken van 150 tot 450 jaar in bossen op vruchtbare bodems. 
 
In het oerwoud van Bialowieza, Polen, zijn in 2010 en 2011 meerdere zomereiken gemeten met een Nikon Forestry 550 laser ranger van 40 tot 43.6 m hoog (Tomasz Niechoda, LG, JPh). 
In het Zoniënwoud in België is de bekende Eik De Bruyn recent gemeten als 41.6 à 42 m (JPh en Peter van de Kerckhove).  
In Tsjechië wordt voor de zomereik een grootste hoogte gemeld van 41.5 m voor het bosreservaat Lanzhotsky prales - Ranspurk aan de rivier de Morava.
In Engeland is in Stourhead een zomereik van 40.4 m gemeten door klimmen met loodlijn (Tree Register, 2012). 

Linde
In omringende landen worden ook van de linden hoogtes tot 40 á 46 meter gemeld. Mijn indruk is dat linden voor een optimale groei een diepe, vruchtbare bodem en een voldoende warme en zonnige zomer nodig hebben: zowel in Duitsland als in Frankrijk zijn fraaiere en hogere linden te zien dan in ons land. In Engeland wordt melding gemaakt van een Hollandse linde van 46 m; dit betreft een meting met clinometer uit 1995.
In de Vogezen is voor zomerlinde (Tilia platyphyllos) inmiddels een recordhoogte van 41.6 m vastgesteld (André Regis, april 2012)
In het oerwoud van Bialowieza is voor winterlinde (Tilia cordata) met laserapparatuur een hoogte tot 37.2 m vastgesteld ( Tomasz Niechoda, JPh, LG 2011). 
Van de zilverlinde (Tilia tomentosa) is in 2011 in Tervuren in België een hoogte gevonden van 37.0 m (LG). 

Abeel - Populus alba en Populus canescens.
Kouta R. heeft in mei 2011 met laser een witte abeel gemeten op het eiland Mainau bij Koblenz in Bodenmeer met een hoogte van 45.4 m. 

Op een lijst met monumentale bomen in Hongarije worden enkele witte abelen vermeldt van 50 meter hoogte. Of deze metingen betrouwbaar zijn kan worden betwijfeld. Een meting van een grauwe abeel in Ierland van 39 m door The Tree Register is wel betrouwbaar. 

Exotische boomsoorten hebben in Europa inmiddels grotere hoogten bereikt:

De hoogste boom van Groot Brittannië, een reuzenzilverspar (Abies grandis)  in Schotland is 64.28 m, gemeten door klimmen met een loodlijn.
In Schotland en Wales zijn douglassparren gemeten tot 63.79 m, eveneens gemeten door klimmen met een loodlijn. In Duitsland is mbv laserapparatuur een Douglas van 63.33 m gemeten in Freiburg (Baden-Würtenberg). 

In Portugal staat de mogelijk hoogste boom van Europa, een Karri, Eucalyptus diversicolor van 72 m. In Gallicië, noord Spanje, staat een Eucalyptus globulus van 68 meter, de hoogste boom van Spanje. 

Van de hybride gewone plataan (Platanus x acerifolia) zijn recent drie hoge exemplaren gemeten door klimmen en neerlaten van een loodlijn: het hoogste exemplaar is 48.56 m en daarmee de hoogst gemeten loofboom van Groot Brittannië. 
In Frankrijk wordt van de vrijstaande plataan van Lamamon (tussen Avignon en Marseille) op verschillende websites een hoogte van 53 m vermeld. Uit meer betrouwbare informatie en foto's blijkt het echter om brede, maar vrij lage plataan van hoogstens 30 meter te gaan.

De hoogste bomen op aarde.

Hier een foto van Hyperion, de hoogste boom op aarde. Het is een redwood of kustmammoetboom (Sequoia sempervirens) in het Redwood National Park in Californië. Foto genomen door mede-ontdekker van de boom Michael Taylor. 

Tabel 2. Lijst met hoogste bomen van de wereld  
(gegevens o.a. Van Pelt, literatuur 29 en Giant Trees of Tasmanië; gebruikte meetmethodiek alleen klimmen met loodlijn of laserapparatuur.

De hoogste bomen op aarde.

De hoogste boom op aarde is de kust-sequoia of kustmammoetboom / coast redwood ( Sequoia sempervirens ) uit het kustgebied van Californië: honderden exemplaren zijn meer dan 100 m hoog. 
Sinds midden twintigste eeuw is er jacht gemaakt op de hoogste exemplaren van deze soort, die dan tevens de titel "hoogste boom op aarde" konden voeren. Vanaf de 60-er jaren maakten enkele exemplaren aanspraak op deze titel. Ze waren steeds hoger dan 111 meter. Sinds 1990 was een exemplaar van 112 meter bekend, de Mendocino-tree.  

Het hoogst bekende exemplaar tot 7 juli 2006 was ontdekt door Chris Atkins in 2000 in Rockefeller Forest in het Humboldt Redwoods State Park en kreeg de toepasselijke naam Stratosphere Giant.  In 2006 was hij 112.87 m hoog. Hij groeit nog steeds: in augustus 2000 mat hij 112.34 m en in 2002 112.56 m. De metingen zijn met behulp van laserapparatuur en klimmen gedaan door Steve Sillet, expert in bosecologie en het meten van bomen. Vanwege de kwetsbaarheid wordt de exacte locatie van deze boom niet bekend gemaakt. 

Binnen twee maanden drie nieuwe recordbomen ontdekt! 

In juli en augustus 2006 hebben de bos- en bomen-experts Chris Atkins, Michael Taylor, Steve Sillet en Robert van Pelt in een afgelegen dal in het Redwood National Park in noord-west Californië maar liefst drie bomen ontdekt die de hoogst bekende boom op aarde overtroffen. 
De hoogste van deze drie giganten werd op 26 augustus 2006 ontdekt en heeft de naam "Hyperion" gekregen. Het is nu de officieel hoogste boom op aarde!
Om de hoogte exact te bepalen is Redwood - expert Steve Sillet op 16 september 2006 in de boom geklommen met een loodlijn: Hyperion heeft de ongelooflijke hoogte van 115.72 meter (sept. 2012), waarmee hij de tot dan toe hoogst bekende boom, de Stratosphere Giant, met maar liefst 2,7 meter heeft overtroffen! Het record is aangemeld voor het Guiness Book of Records. 
Dichtbij werden begin juli al drie andere superhoge bomen ontdekt waarvan er twee ook de Stratosphere Giant overtroffen. Ze kregen de namen "Helios" (de Griekse Zonnegod),  nu 114.77 meter hoog, "Icarus" en "Daedalus", respectievelijk 113.11 en 110.34 m hoog. Deze bomen staan op een steile helling in een ravijn boven een riviertje. 

De vondst van drie nieuwe recordbomen binnen twee maanden op afgelegen, steile hellingen van het Redwood National Park is opmerkelijk.Tot nu toe waren de hoogste bomen steeds aangetroffen in vlakke riviervalleien. Omdat de afgelegen hellingbossen minder goed waren doorzocht en het meten van boomhoogtes er behoorlijk lastig is, bestaat er een behoorlijke kans dat er nog meer recordbomen op ontdekking wachten.

Er zijn van de Redwood momenteel 11 exemplaren bekend van 112 m en hoger (stand van zaken 1 oktober 2011), 41 van meer dan 110 m en minstens 219 van meer dan 105 m hoogte. 

Zie http://www.nativetreesociety.org/bigtree/new_worlds_tallest.htm

  http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/archive/2006/09/07/TREE.TMP

en vooral: 
http://167.160.244.42/Homepage/ArticleList.php?Article_Id=295

Voor een videofilmpje van de beklimming van Hyperion op 16 september 2006, zie:  http://www.youtube.com/watch?v=sIoZ0J7x1Cg


In het verleden (eind 19e en begin 20e eeuw) zijn overigens douglassparren gesignaleerd van meer dan 120 meter hoog, maar de hoogst bekende Douglas (de Doerner Fir in Oregon State, VS) op dit moment is 99.76 meter. De hoogste douglasbossen zijn helaas gekapt in de reusachtige honger naar hout eind 19e en begin 20e eeuw. 

De hoogste loofboom op aarde is de Eucalyptus regnans uit Australië en Tasmanië, waarvan begin oktober 2008 een nieuw record exemplaar is ontdekt van 99.6 meter. Hij heeft de naam Centurion gekregen. Zie: http://www.forestrytas.com.au/news/2008/10/welcome-to-the-centurion

De oude recordeucalyptus staat in het Andromeda Forest en bereikt 97 meter. In 1962 waren er nog bomen van 99 m te vinden en uit het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw zijn vele meldingen van hogere exemplaren. Betrouwbaar is een meting van een exemplaar van 112.8 m, maar er zijn ook verschillende meldingen gedaan van Eucalyptussen van 120 tot 140 en zelfs 150 m. Aan historische hoogtes tot 130 m kan enige waarschijnlijkheid worden toegekend.
Ook van vijf andere Eucalyptussoorten zijn exemplaren gemeten van meer dan 80 meter hoogte. 

In de tropische regenwouden in het Amazonebekken, het Kongobekken en in Zuidoost Azië zijn de hoogste, boven het gemiddelde kronendak uitstekende bomen meestal 40 tot 50, in sommige streken 55 - 65 m hoog. 
Volgens expert Robert van Pelt is er in Afrika een handvol soorten die meer dan 60 m hoog kunnen worden maar in  Zuid-Amerika geen enkele soort die deze hoogte overtreft. 
In Indonesië en Maleisië (met name op Borneo) zijn verscheidene soorten die hoger kunnen worden. Recent onderzoek van een team bestaande uit de bomenmeters / klimmers Roman Dial, Brett Mifsud en Tom Greenwood in Sabah, de Maleisische staat in Noord Borneo, leverde tijdens een eerste reis 15 soorten van meer dan 200 voet (61 m), in de meest recente reis, januari 2007, mat het team 8 soorten van meer dan 265 voet (81 m) op: de bijenboom of tualang,  Koompassia excelsa en zeven soorten uit de bekende familie der Dipterocarpaceae.  
Het hoogste gemeten exemplaar, een Shorea faguetiana, was 88.33 meter, de hoogste betrouwbaar gemeten boom in het tropische regenwoud. 

Zie: http://www.nativetreesociety.org/worldtrees/sea_ei/index_sea_ei.htm

Noten uit tabel 1. 

& beuk. Gemeten door Nicolaas Bessels tijdens een boomklimmerscursus in een park in Blankenburg in de Harz.

&& populier: De door de bosbouw ontwikkelde groeicurven en tabellen geven maximaal bereikbare hoogtes aan voor verschillende populierenklonen van 45 à 50 meter, maar honderden metingen door grote delen van Nederland hebben tot dusverre nog geen concrete gegevens opgeleverd van exemplaren van meer dan 41.7 meter. 

* De wintereik is als opgaande boom in ons land tamelijk zeldzaam. In het Paleispark van Het Loo staat enkele exemplaren van minstens 200 jaar oud en tot 33 m hoogte; in Sonsbeek, Arnhem, staan flinke ± 150 jarige exemplaren tot 33.5 m hoogte in het bos en met name rond Hoog Soeren op de Veluwe staan meerdere wintereiken van meer dan 200 jaar oud met een hoogte van 25 - 30 m. De in omringende landen bereikte hoogtes tot ruim boven de 40 m zijn hier echter niet aan te treffen.

@ Fijnspar. Historische gegevens vermelden een fijnspar van 71.4 m in de Oekraïne in de 19e eeuw en van 68.9 m in Tjechië in 1864. 

Zie: http://www.nativetreesociety.org/bigtree/new_worlds_tallest.htm.

http://167.160.244.42/Homepage/ArticleList.php?Article_Id=295

http://www.youtube.com/watch?v=sIoZ0J7x1Cg

Home NL versie-----Inhoud van deze website-----Links en Literatuur-----Home English Version